بذل و بخشش مهریه به چه صورت است؟

نکاح اسلامی و احکام مربوط به آن از کامل ترین احکام ازدواج در سراسر دنیا است. به محض جاری شدن صیغه نکاح و و بسته شدن عقد حقوق و تکالیفی بر گردن زوجین  از منظر شرعی قرار میگیرد. قانون گذاران کشور ما نیز برگرفته از احکام عقد نکاح اسلامی به تدوین قانون مربوطه در این باره پرداخته اند و قانون را به عنوان ضمانتی برای اجرای احکام مربوط به نکاح قرار داده اند.  یکی از مهم ترین حقوقی که متعلق به زن و بر گردن مرد است مهریه می باشد. مهریه هم در شرع ذکر شده و هم در قانون از آن حمایت شده است و در هیچ صورت زوج نمی تواند از پرداخت آن سر باز بزند. البته همانطور که فوقا ذکر شد مهریه یک حق است و زوجه میتواند از آن رجوع کند . رجوع کردن از مهریه بدین معناست که زوجه بخشش و بذل مهریه را نسبت به زوج خود انجام دهد. در این مقاله به مهریه و اقسام آن و همچنین به نحوه ی دریافت و بخشش مهریه می پردازیم .

 مهریه و تعریف آن

مهریه مالی است که پس از ایجاد عقد اسلامی زن بر آن مالک می شود . به موجب ماده ی 1082 قانون مدنی :” به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.” مالی که برای مهریه تعیین می شود به موجب ماده ی 1078 قانون مدنی باید مالیت داشته باشد و علاوه بر مالیت باید قابل تملک نیز باشد. منظور از مالیت داشتن به این معنا است که مهر تعیین شده ارزش مبادلاتی داشته باشد. نمیتوان اموالی را که ارزش مبادلاتی نداشته و قابلیت تملک نیز ندارند به عنوان مهریه تعیین کرد. مهریه نوعا حمایتی است که اسلام از زوجه به جا می آورد اما در هر حال یک زن می تواند بلا عوض یا در عوض دریافت حق دیگری مانند طلاق یا حضانت فرزندان بذل مهریه کند.

انواع مهریه

مهریه بر حسب زمان دریافت به دو نوع عند المطالبه و عند الاستطاعه تقسیم می شود. مهریه ی عند المطالبه مهریه ای است که در آن زن از زمان بسته شدن عقد نکاح اسلامی، بر مهر تعیین شده در عقد نامه مالکیت پیدا کرده و میتواند هر زمان که اراده کند آن را دریافت کند. مهریه عند الاستطاعه به مهریه ای اطلاق می شود که در آن مطالبه زن ملاک نیست  بلکه استطاعت مالی مرد مد نظر است. این به این معنا است که زن نمی تواند هر زمان که بخواهد مهریه ی خود را  طلب کند بلکه زمانی که زوج توانمندی لازم برای پرداخت مهریه  را داشته باشد می تواند مهر خود را دریافت کند. در هر دو نوع مهریه ی مذکور زوجه میتواند از حق خود صرف نظر کرده و بخشش و بذل مهریه انجام دهد .

مال تعیین شده در مهریه می تواند هر چیزی باشد به شرط مالیت داشتن، با این حال امروزه مهر رایج در سطح جامعه سکه ی تمام بهار ازادی است. طبق ماده ی 1080 قانون مدنی : “تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است .” یعنی مهریه امری توافقی است و هم زوج و هم زوجه باید بر مقدار آن رضایت داشته باشند. پرداخت مهریه امری واجب است به طوری که در ماده ی 1085 قانون مدنی چنین گفته شده است :” زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر این که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود .”
البته در ماده ی بعدی این قانون چنین گفته شده است :” اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی‌تواند از حکم ماده قبل استفاده کند مع‌ ذلک حقی که برای مطالبه‌ ی مهر دارد ساقط نخواهد شد .” پس مطابق این ماده زن میتواند از ایفای وظایف زناشویی خودداری که در این صورت همچنان مستحق دریافت نفقه می باشد .  البته گاهی ممکن است شرایط موجود زندگی مشترک چنین اقتضا کند که زن مجبور به بذل مهریه و گذشت از حق خود باشد.

در اینجا سوال بسیار مهمی مطرح است . ایا زن در عقد موقت نیز مستحق مهریه است ؟ در این مورد شایان ذکر است که عقد صورت گرفته چه دائم باشد و چه موقت زن در آن مستحق دریافت مهریه است. البته در تعیین مهریه تفاوت بسیار مهمی میان عقد دائم و عقد موقت وجود دارد. در هنگام انعقاد عقد نکاح موقت مقدار و میزان مهریه لزوما باید ذکر شود . این امر جزوی ارکان عقد موقت است و اگر مهریه در این هنگام ذکر نشده باشد عقد صورت گرفته صحیح نمی باشد. اما در عقد دائم لزومی به  تعیین مهریه در هنگام انعقاد عقد نیست و پس از جاری شدن صیغه ی عقد دائم و حتی پس از شروع زندگی مشترک نیز می توان بر سر مقدار مهریه توافق کرد. همچنین بخشش و بذل مهریه نیز در هر دو مورد میتواند انجام شود . در ادامه به علت بخشش مهریه ، شرایط و عواقب آن می پردازیم.

نکته : زن فقط در صورتی مستحق مهریه نخواهد بود که از ابتدا شرایط برقراری نکاح سالم وجود نداشته باشد یعنی نکاح به درستی صورت نگرفته و باطل باشد.

بذل و بخشش مهریه

چرا باید مهریه را بخشید ؟ در این مورد باید ذکر کرد که هیچ اجباری در بذل و بخشش مهریه نیست و کاملا با اختیار زوجه صورت میگیرد. اما گاهی شرایط موجود اقتضا میکند که زن مهریه ی خود را بخشیده و از ان صرف نظر کند. این شرایط میتواند مربوط به زمان طلاق یا حضانت فرزند باشد. طلاق گرفتن برای زوجه مخصوصا به صورت غیر توافقی امری بسیار دشوار است. برای طلاق غیر توافقی از طرف زن باید شرایط مد نظر دادگاه خانواده و قانون برای صدور حکم طلاق احراز شده باشد .حتی اگر این شرایط موجود باشد اثبات آن به دادگاه ،هم دشوار است و هم به طول می انجامد. به همین علت است که طلاق توافقی در اینجا به نفع زوجه و زندگی او است. توافق زوجین می تواند بر این مبنی باشد که با بذل مهریه از طرف زن ، مرد با طلاق موافقت کند . بذل مهریه در طلاق توافقی امر نسبتا رایجی است.

مورد دیگر که ممکن است به بذل مهریه منجر شود حضانت فرزندان است. گرفتن حضانت فرزندان از پدر می تواند امر دشواری باشد. به همین منظور ممکن است میان پدر مادر توافق شود که با بذل مهریه استحقاقی ، حضانت فرزندان به مادر سپرده شود.

• نکته : چه مهریه را دریافت کرده باشید و چه بذل مهریه کرده باشید باید آن را کتبا به دفترخانه یا دادگاه اعلام کنید. چنانچه شما مهریه را به همسر خود تسلیم کرده باشید ولی به دفترخانه اعلام نکرده باشید ، گویی مهریه را پرداخته نکرده اید.
• اگر بذل مهریه انجام دهید و آن را به صورت کتبی به دادگاه یا دفترخانه اعلام کرده باشید در هیچ صورتی نمی توانید دوباره آن را مطالبه کنید. موقعیتی را متصور شوید که در ازای گرفتن حضانت فرزند ، بخشش مهریه انجام می دهید. حال اگر پس از جدایی ، قصد ازدواج مجدد داشته باشید ، همسر شما می تواند حضانت فرزندانتان را از شما پس گیرد. در چنین مواقعی شما نمی توانید مجددا درخواست مهریه کرده و دوباره از طرق سابق اقدام به توافق کنید. پس در هنگام بذل مهریه دقت کافی را داشته باشید.

در این مقاله به توضیح مهریه ، شرایط دریافت آن و نتایج بخشش مهریه پرداختیم. درصورتی که به پاسخ سوال های خود در این مورد دست نیافتید می توانید از طریق سایت آوای وکیل به بهترین وکیل دسترسی پیدا کرده و اطلاعات لازم را کسب کنید.